Danh sơn Yên Tử
Danh sơn Yên Tử
Danh sơn Yên Tử
Danh sơn Yên Tử

Dãy núi Yên Tử thuộc Cánh cung Đông Triều, trải dài qua ba tỉnh Quảng Ninh, Bắc Giang và Hải Dương của Việt Nam, thường được ví như một con rồng lớn đang vươn mình ra biển, mà ở đó, quả núi Yên Tử là “Tổ Sơn” (núi Tổ) và đỉnh Yên Tử được coi là “đầu rồng” với độ cao 1.068m so với mực nước biển. “Đuôi rồng” là vùng Lục Đầu Giang – Côn Sơn – Kiếp Bạc với dải đồi núi có độ cao khoảng 200m và sông Lục Đầu . “Thân rồng” gồm nhiều ngọn núi nhấp nhô uốn khúc như sóng lượn với các đỉnh: Phật Sơn (1.000m), Ngọa Vân, Hồ Thiên (900m), Thanh Mai (800m), Quan Âm (780m), Huyền Đinh (700m), Lòng Thuyền (600m)… Như một sự sắp đặt có chủ ý, vào thời Trần, tháp thờ xá lỵ Đệ nhất Tổ Trúc Lâm Trần Nhân Tông tọa lạc ở đầu rồng , tháp thờ xá lỵ Đệ nhị Tổ Trúc Lâm Pháp Loa tọa lạc ở thân rồng và tháp thờ xá lỵ Đệ tam Tổ Trúc Lâm Huyền Quang tọa lạc ở đuôi rồng .

Từ thời Lý, Sơ Tổ dòng Thiền Yên Tử là Hiện Quang (?-1221) đã chọn nơi đắc địa nhất trên dãy núi Yên Tử để dựng chùa Vân Yên. Vài chục năm sau, theo dọc lộ trình vua Trần Nhân Tông về Yên Tử tu hành (1299), một quần thể chùa, am, tháp thời Trần được tạo dựng ở đây và được ghi lại trong câu thơ cổ:

Tháp biếc trăm tầng cao ngất ngất
Lầu son mấy nóc rộng thênh thênh.

Từ Quảng trường Minh Tâm (thuộc Trung tâm Văn hóa Trúc Lâm) nhìn lên dãy núi Yên Tử (phía Bắc), ta chỉ thấy núi Ngọc (nơi tọa lạc chùa Giải Oan) và tiếp sau đó, trái núi lớn Yên Tử (nơi tọa lạc các chùa: Hoa Yên, Một Mái, Bảo Sái, Vân Tiêu, chùa Đồng) là phần đầu rồng của dãy núi Yên Tử, còn phần thân rồng và đuôi rồng vì núi che khuất nên không nhìn thấy được. Từ hai bên tả hữu trái núi Yên Tử vươn ra hai dải núi như hai cánh tay rồng, tạo thành hai tay ngai, ôm trọn khu Trung tâm Văn hóa Trúc Lâm vào lòng. Dải núi bên phải (phía Đông) là Thanh Long. Dải núi bên trái (phía Tây) là Bạch Hổ.

Ngày nay, sự phân chia địa giới hành chính cấp tỉnh và cấp huyện khiến dãy núi Yên Tử được phân chia thành những khu vực thuộc địa giới hành chính khác nhau:

  • Phần núi Yên Tử có Khu Di tích và Rừng quốc gia Yên Tử thuộc thành phố Uông Bí (tỉnh Quảng Ninh) xưa nay được gọi là “Núi Yên Tử” hoặc “Danh Sơn Yên Tử” (Yên Tử Mountain), gọi tắt là “Yên Tử”.
  • Phần núi Yên Tử có chùa Ngọa Vân, chùa Hồ Thiên… và vùng phụ cận có Đền An Sinh, Thái Miếu, nhiều lăng mộ vua và hoàng hậu Nhà Trần… thuộc thị xã Đông Triều (tỉnh Quảng Ninh) xưa vốn là Yên Tử, nay thường chỉ gọi theo tên của từng ngọn trong dãy núi Yên Tử hoặc gọi theo Di tích lịch sử Nhà Trần ở Đông Triều.
  • Phần núi Yên Tử thuộc tỉnh Bắc Giang nay thường được gọi là khu vực Tây Yên Tử.
  • Phần núi Yên Tử thuộc tỉnh Hải Dương, nơi có Khu Di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc và chùa Thanh Mai, nay thường được gọi theo địa danh của tỉnh Hải Dương, ít được đề cập như một phần của Yên Tử.
  • Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc đang được quốc gia Việt Nam đề cử UNESCO xem xét công nhận là Di sản văn hóa thế giới bao gồm 20 di tích/ cụm di tích tiêu biểu, đại diện cho 215 di tích thuộc 5 khu di tích quốc gia/ di tích quốc gia đặc biệt tại Quảng Ninh, Hải Dương, gồm cả 2 di tích đặc biệt cấp quốc gia tại tỉnh Bắc Giang (Chùa Vĩnh Nghiêm và chùa Bổ Đà). Dự kiến đến tháng 7.2025 UNESCO sẽ công bố kết quả của quá trình đề cử này.
bg-load-more