Vào ngày 12 tháng 7 năm 2025, UNESCO chính thức công nhận Quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn – Kiếp Bạc là Di sản Văn hóa Thế giới, ghi nhận giá trị lịch sử, tâm linh và văn hóa đặc biệt gắn liền với Thiền phái Trúc Lâm – một dòng Thiền thuần Việt được hình thành từ thế kỷ XIII.

Dấu ấn của Thiền phái Trúc Lâm

Khởi nguồn dưới thời trị vì của Phật hoàng Trần Nhân Tông, Thiền phái Trúc Lâm không chỉ là một hệ thống tôn giáo mà còn là triết lý sống thấm đẫm trong bản sắc dân tộc Việt Nam. Quần thể di tích là minh chứng cho việc Phật giáo, đặc biệt là Trúc Lâm, đã góp phần định hình đạo đức, tư tưởng trị quốc và hòa bình xã hội.

UNESCO công nhận khu di tích nhờ Giá trị Nổi bật Toàn cầu (OUV), đặc biệt là khả năng dung hòa giữa tâm linh, thiên nhiên và tính bền vững văn hóa. Di sản này thể hiện khát vọng của người Việt về sự cân bằng, chánh niệm và an hòa trong suốt chiều dài lịch sử.

Không gian linh thiêng trải dài ba tỉnh

Quần thể di tích nằm trên địa bàn ba tỉnh phía Bắc gồm Quảng Ninh, Bắc Ninh và TP.Hải Phòng, bao gồm:

• Núi Yên Tử với con đường hành hương và hệ thống chùa tháp nổi tiếng;
• Chùa Vĩnh Nghiêm – nơi lưu giữ bộ mộc bản Phật giáo lớn nhất và là trung tâm đào tạo tăng ni quan trọng;
• Quần thể Côn Sơn – Kiếp Bạc, gắn với các danh nhân như Trần Hưng Đạo và Nguyễn Trãi, kết hợp yếu tố tâm linh với lòng yêu nước.

Khu vực còn bao gồm chùa Bổ Đà, chùa Thanh Mai và nhiều di tích có mối liên hệ lịch sử – tạo thành một hành lang văn hóa – tâm linh liên tục giữa núi non, sông suối và rừng thiêng.

Di sản vật thể và phi vật thể

Di sản nổi bật với hai lớp giá trị:

• Di sản vật thể: các ngôi chùa cổ, tháp, bia đá, mộc bản và kiến trúc truyền thống;
• Di sản phi vật thể: nghi lễ Trúc Lâm, giáo lý, phong tục hành hương và lễ hội truyền thống còn được gìn giữ cho đến hôm nay.

Sự kết hợp này mang đến cái nhìn sâu sắc về đời sống tâm linh và tính liên tục văn hóa của người Việt – điều hiếm thấy trong các quần thể di sản ở Đông Nam Á.

Hành trình bảo tồn kéo dài hơn một thập kỷ

Quá trình xây dựng hồ sơ di sản bắt đầu từ năm 2013 do tỉnh Quảng Ninh khởi xướng, sau đó mở rộng sang Bắc Ninh và TP. Hải Phòng. Đây là một mô hình liên kết liên tỉnh hiếm hoi và tiêu biểu trong công tác bảo tồn di sản văn hóa.

Việc UNESCO công nhận là kết quả từ nỗ lực đồng lòng của:

• Chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư;
• Lãnh đạo Trung ương, gồm Tổng Bí thư, Thủ tướng, và Phó Thủ tướng có chỉ đạo xuyên suốt;
• Đội ngũ chuyên gia và cơ quan chuyên môn, dưới sự điều phối của PGS.TS. Lê Thị Thu Hiền, Trưởng nhóm chuyên gia xây dựng hồ sơ Việt Nam.

Vị thế toàn cầu – Niềm tự hào dân tộc

Đây là Di sản thứ 9 được UNESCO công nhận tại Việt Nam, và là di sản đầu tiên tôn vinh một hệ thống văn hóa – tâm linh dựa trên triết lý Thiền học.

Sự công nhận không chỉ khẳng định vị thế quốc tế mà còn làm nổi bật chiều sâu văn hóa, tinh thần nhân văn và cam kết của Việt Nam trong gìn giữ di sản một cách bền vững. Đây cũng là động lực để phát triển du lịch tâm linh, giáo dục văn hóa và tăng cường đối thoại toàn cầu về di sản tinh thần.